Herdenking Slag bij het Manpad

Op zaterdag 5 juli 2025 wordt bij de Manpadslaan in Heemstede opnieuw stilgestaan bij de Slag bij het Manpad. De jaarlijkse herdenking vindt plaats om 14.00 uur bij de gedenknaald aan de Herenweg, vlak bij het historische landgoed Huis te Manpad. Dit jaar wordt de herdenking iets groter opgezet, met meer aandacht voor het belang van deze plek in de geschiedenis van onze regio én van Nederland. Veteranen Kennemerland is hierbij aanwezig en nodigt iedereen van harte uit om mee te herdenken.

De Slag bij het Manpad wordt twee keer in de geschiedenis vermeld, beide keren in het kader van strijd voor vrijheid en zelfbeschikking. Hoewel de ene slag vooral voortleeft in de overlevering en de andere historisch beter gedocumenteerd is, weerspiegelen beide gebeurtenissen de langdurige strijd die in deze streek is gevoerd tegen buitenlandse overheersing.

De slag van 1303 – Legende of waarheid?

De oudste vermelding van een Slag bij het Manpad stamt uit 1303. Volgens de overlevering zou Witte van Haemstede, een buitenechtelijke zoon van graaf Floris V, hier de Vlaamse troepen onder leiding van Gwijde van Namen hebben verslagen. Deze Vlamingen waren in opstand gekomen tegen de Franse koning en vielen samen met verbannen Zeeuwse edelen het graafschap Holland binnen. Lange tijd werd aangenomen dat zij bij het Manpad definitief verslagen werden, waardoor Holland gered werd. Moderne historici twijfelen echter aan het plaatsvinden van deze veldslag. Toch is het verhaal blijvend onderdeel geworden van de regionale identiteit.

De slag van 1573 – Strijd in de Tachtigjarige Oorlog

De tweede Slag bij het Manpad is historisch wél goed onderbouwd en vond plaats in 1573, tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In deze periode voerden de Nederlanden een langdurige strijd tegen de Spaanse overheersing. In de nacht van 9 op 10 juli 1573 heeft een bloedige veldslag plaatsgevonden in de Haarlemmerhout, die de geschiedenis ingegaan is als de Slag bij het Manpad.

Op verzoek van Willem van Oranje stelde cavalerie ritmeester Gaspard van der Noot, heer van Carloo bij Brussel, samen met Willem van Bronckhorst Batenburg, een compagnie ruiters samen. Met zo’n 200 man cavalerie trok hij richting Haarlem, dat toen zwaar belegerd werd door de troepen van Don Frederik, de zoon van Alva. De veldslag vond plaats in de Haarlemmerhout, vlak bij het Manpad. Van der Noot sneuvelde bij deze actie, waarmee hij de eerste ritmeester van de cavalerie werd die tijdens de opstand zijn leven verloor. Bij de strijd in 1573 ging een (naamloze) trompetter vooraf en die sneuvelde daarmee als eerste. Daarbij zijn tussen de 700 en 800 voornamelijk Nederlanders en buitenlandse huurlingen omgekomen, in gevechten tegen een beter uitgeruste en georganiseerde Spaanse troepenmacht.

De slag werd uiteindelijk verloren, en Haarlem viel in handen van de Spanjaarden. Maar de harde Spaanse wraakacties na de overgave leidden tot meer haat en verzet onder de bevolking. De heroïsche, maar tragische poging om Haarlem te ontzetten werd een symbool van opoffering en moed, dat de weerstand elders in Holland aanwakkerde.

De mislukte ontzettingspoging bij het Manpad was een duidelijk signaal dat Haarlem er niet alleen voor stond. De stad, maandenlang belegerd, werd gesteund door mensen van buitenaf die bereid waren alles te geven voor de vrijheid. De inzet en dood van Gaspard van der Noot werden gezien als een daad van ultiem verzet.

Het mislukte ontzet heeft 7 maanden geduurd, maar op 13 juli gaf Haarlem zich over. Toen zijn behalve stadscommandant Wigbolt Ripperda en Haarlemse magistraten een paarhonderd burgers opgehangen, ofwel met het zwaard onthoofd dan wel doodgeslagen.

De in 1619 ter dood veroordeelde staatsman Johan van Oldenbarneveldt nam in 1573 vanuit Delft als vrijwilliger deel aan de de burgermilitie. Hij overleefde het gevecht ternauwernood door tijdig te vluchten. Na de verloren strijd in Haarlem zijn door prins Willem van Oranje Nassau geen ongeoefende burgers meer ingezet.

Hoewel Haarlem viel, was het Spaanse succes van korte duur. De belegering had zoveel mensenlevens, tijd en middelen gekost dat het hun strijdkracht ernstig ondermijnde. Dit maakte latere overwinningen van de opstandelingen in steden als Alkmaar (1573) en Leiden (1574) mogelijk. Zoals bekend begon op 8 oktober 1573 met het ontzet van Alkmaar de Victorie en is in 1648 de definitieve Vrede met Spanje in Munster getekend, waarbij Adriaan Pauw als Heer van Heemstede een prominente rol heeft gespeeld.

Daarmee werd de slag bij het Manpad — hoe tragisch ook — een keerpunt in de opstand en dus een belangrijke bladzijde in de geschiedenis van Haarlem én Nederland.

In 1817 werd het monument aan het Manpad opgericht op initiatief van David Jacob van Lennep (1774–1853), bewoner van Huis te Manpad, classicus, dichter en politicus. De gedenknaald markeert de plek waar volgens de overlevering Witte van Haemstede vocht, maar herinnert ons ook aan de latere slag in 1573 en het blijvende belang van deze locatie in de strijd voor vrijheid.

Op initiatief van Luitenant Kolonel Titulair Willem Plink en Axel Rosendahl Huber, oud-ritmeester der huzaren van Boreel, vindt sinds 2017 een jaarlijkse herdenking plaats. De herdenking van de Slag bij het Manpad vindt dit jaar plaats op zaterdag 5 juli om 14.00 uur bij de gedenknaald aan de Manpadslaan in Heemstede. Veteranen Kennemerland is hierbij vertegenwoordigd en ondersteunt deze plechtigheid.

We nodigen inwoners van Haarlem, Heemstede en omstreken van harte uit om samen met ons stil te staan bij deze gebeurtenissen. De herdenking is een moment om te reflecteren op moed, opoffering en de blijvende waarde van vrijheid — kernwaarden die ook vandaag de dag nog richting geven aan onze samenleving.